به گزارش تحریریه، در روز بیست و چهارم آوریل، جو بایدن به عنوان نخستین رئیس جمهور آمریکا (پس از دونالد ریگان) به طور رسمی، اعلام کرد که واشنگتن، ادعای ارامنه در سال ۱۹۱۵ میلادی را بعنوان نسل کشی به رسمیت می شناسد و خود را متعهد می داند که از تکرار چنین رویداد تراژیکی جلوگیری کند. این همان چیزی است که موجب خشم آنکارا و باعث شد وزارت امور خارجه ترکیه، سفیر آمریکا را احضار کرده و به اقدام جو بایدن در به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه، اعتراض کند.

وزارت امور خارجه ترکیه سالهاست که تحت عنوان "رویکرد ارمنی" و در راستای عادی کردن روابط فیمابین، فرمول هایی برای حل مشکل موجود تهیه می کند و در اختیار سیاستگذاران کشور قرار می دهد. چهره های مشهور سیاست ترکیه همچون تورگوت اوزال و سلیمان دمیرل نیز از این رویکرد سخن به میان آورده بودند. در رابطه با این مساله، جوامع بین المللی از تفاهم نامه ای که میان ترکیه و ارمنستان روز ۱۰ اکتبر ۲۰۰۹ به امضا رسید، حمایت کردند.

کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا که در جریان امضای تفاهم نامه حضور داشت، خاطر نشان ساخت که آمریکا ضمن اینکه از این تفاهم بعنوان «قدم مهم» نام می برد عنوان کرد به هر ترتیب و وسیله ای که باشد، از این جریان جانبداری خواهد کرد. اما جنگی که در قره باغ رخ داد، امید ترکیه را به باد داد. به محض اینکه ارمنستان به اشغال بخشی از سرزمین آذربایجان دست زد، ترکیه هم مجبور شد مرزهای خود را به روی ارمنستان ببندد.

اما اکنون در مورد اینکه چرا بایدن علیرغم اوباما، ادعای ارامنه را به رسمیت شناخت، باید گفت این مساله به انتظارات ترکیه از بایدن باز می گردد. با توجه به اینکه ترکیه بعد از جنگ قره باغ توسط اردوغان مجمع همکاری شش کشور با مشارکت ترکیه، آذربایجان، گرجستان، روسیه، ایران و ارمنستان را ارایه داد، احتمال می داد قدم مهمی در حل مشکل میان دو کشور برداشته شده و سه شرط اساسی ترکیه به جای آورده خواهد شد:

۱.    ارامنه کتباً مرزهای ترکیه را به رسمیت خواهند شناخت؛

۲.    با تشکیل «کمیسیون تاریخ مشترک» ارامنه قبول خواهند کرد که ادعاهای نسل کشی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد؛

۳.    مسأله قره باغ نیز تماما حل خواهد شد.

ترکیه هم در عوض فقط مرزهای خود را به روی ارمنستان باز خواهد کرد. بنابراین بایدن نیز به دلیل گفتمان تنش زدایانه ترکیه با ارمنستان، با به رسمیت شناختن مساله ارامنه به اقدام ترکیه با ارمنستان و باز کردن مرزهای خود با آن، آسیب نخواهد زد.

شاید دلیل اینکه جو بایدن در بیانیه رسمی خود، عامدانه از به کار بردن اسم جمهوری ترکیه خودداری و بجای آن از عبارت عثمانی و به جای اسم مرسوم و معمول استانبول، از واژه «قسطنطنیه» (Konstantinapolis) استفاده کرد، همین باشد. همچنین با بکار بردن اسم ترکیه، طرف ارمنی می توانست درخواست های متعددی داشته و برای ترکیه بار حقوقی داشته باشد.

ترکیه در دریای مدیترانه نیز با کشورهای دارای اختلاف همین گفتمان را در پیش گرفت. اما نباید از نظر دور داشت که اهمیت استراتژیک یونان نیز برای آمریکا افزایش یافته است و بعضا فراموش می شود که یونان هم در کنار ترکیه عضوی از ناتو می باشد. روابط یونان و اسراییل و عدم حمایت لابی اسرائیلی از ترکیه نیز در این مساله تاثیرگذار بود.

این مسائل نشان می دهد که ذهنیت جنگ سردی آمریکا نسبت به اهمیت استراتژیک کشورها تغییر کرده است و ترکیه نیز باید در گفتمان سیاست خارجی خود تغییراتی ایجاد کند. در دوره اوباما، اهمیت استراتژیک ترکیه و نیاز اوباما به ایجاد روابط جدید با کشورهای مسلمان بود که ترکیه در این موضوع جایگاه مهمی داشت. اما اولویت های سیاست خارجی بایدن متفاوت است.

در مورد بررسی فاکتورهای تاثیرگذار داخلی در به رسمیت شناختن ادعای ارامنه در آمریکا، شکاف داخلی ایجاد شده در داخل آمریکا و ضربه ای که دموکراسی آمریکا در انتخابات دید، می توان جستجو کرد. بایدن در دوره ای وارد کاخ سفید شد که حقوق بشر اهمیت فراوانی در سیاست داخلی آمریکا پیدا کرده است. بایدن نیز بخاطر ژست حقوق بشری و در دوره ای که با سیاست های برده داری و شکاف های جامعه خود روبه رو شده است، به این مساله روی آورد.

در مورد موزانه های تاثیرگذار داخلی ترکیه نیز می توان گفت، در دوره اوباما، ترکیه به برداشتن قدم های دموکراتیک اقدام کرد. اوباما نیز برای حمایت از این حرکت ترکیه و برای اینکه حالت عقب گرد پیدا نکند، از شناسایی این مساله و تحریک ترکیه خودداری کرد. اکنون از نظر بایدن، ترکیه از اقدامات دموکراتیک خود دور شده است.

اقدامات اخیر ترکیه در گفتگو با اتحادیه اروپا، روی آوردن به دموکراسی در دریای مدیترانه و گفت وگو با یونان، آگاهی از این مساله توسط ترکیه بود. اما از نظر آمریکا این اقدامات دیر انجام گرفت. بنابراین انتظار می رود دوران تنش زا در روابط ترکیه و آمریکای دوران بایدن هنوز ادامه داشته باشد.

منبع: دیپلماسی ایرانی

پایان/